Geschiedenis
Ik was bij een promotieplechtigheid in de Universiteit van Utrecht, in het statige Academiegebouw naast de Dom. De zaal hing vol met portretten van geleerde heren. Alleen op de rij van de laatste eeuw hingen ook enkele vrouwen. Ook de Universiteit van Leiden liet het bestuur vereeuwigen. Waarheidsgetrouw beeldde de schilder in 1976 de heren af. Ze zijn wit, van middelbare leeftijd, sommigen rookten een sigaar en ze vergaderden samen over een ongetwijfeld belangrijk agendapunt.
Het kunstwerk was vorig jaar doelwit van een woedende actie van een promovenda. Dat vind ik tegelijkertijd fantastisch en belachelijk. Belachelijk omdat het schilderij natuurlijk niet bedoeld was om te laten zien hoe het voor eeuwig zou moeten zijn, maar slechts hoe het toen daadwerkelijk was. En fantastisch, omdat zo’n tafereel dus nu heftige verontwaardiging oproept. Nog geen vijftig jaar geleden vond niemand het vreemd dat een universiteit, een bedrijf of de politiek geleid werd door uitsluitend oudere witte mannen. We zijn dus een heel stuk verder in gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Dit werk geeft een tijdsbeeld weer, het helpt ons om niet te vergeten hoe het was en om ons moderne ideaal te blijven koesteren: dat de prestaties van iemand de doorslag zouden moeten geven op het werk, niet of iemand m/v/x is, jong of oud, wit of gekleurd of zwart.
In een Duits museum hing bij het schilderij ‘het zigeunerhuis’ een infobordje dat zij vinden dat een museum geen kunstwerken en dus ook geen titels kan veranderen. Maar dat, als een kunstwerk een geschiedenis van onderdrukking weerspiegelt -of zelfs opnieuw oproept-, de tentoonstelling daarop moet reflecteren. Ze wezen de bezoeker er daarom op hoe de racistische benaming ‘zigeuner’, eeuwenlang heeft geleid tot negatieve stereotypen en tot uitsluiting en vervolging van Roma en Sinti. En ook nu nog discriminatie in stand houdt.
Zo omgaan met de pijnlijke kanten van het verleden maakte indruk op me. Want ‘vergeten is ballingschap, gedenken is verlossing’, zoals een Joodse leermeester uit de 18e eeuw zei. Alleen als je wilt leren van de geschiedenis kun je loskomen van het verleden. Als je liever vergeet wat er gebeurd is, ben je gedoemd om telkens weer dezelfde fouten te maken.
Mooi dus dat de Universiteit Leiden besloten heeft om het gewraakte schilderij een prominentere plaats te geven. Om niet te vergeten. Om verder te komen.
En wat die al te heftige verontwaardiging betreft citeer ik graag oud president van de VS Ronald Reagan: Live simply. Love generously. Care deeply. Speak kindly. Leave the rest to God. Of in onze eigen taal: Leef eenvoudig. Heb gul lief. Wees zorgzaam. Spreek vriendelijk. En laat de rest aan God over.
